خلاصه گزارش تشخیص آزمایشگاهی بیماری سل در سال 1398 در آزمایشگاه ظریفی
در طی سال 1398 بر روی نمونه های بیماران مشکوک به سل ریوی و خارج ریوی ارجاع شده از مراکز مختلف درمانی(خصوصی و دولتی) به آزمایشگاه ظریفی آزمایش های روتین تشخیص سل( اسمیرمستقیم و کشت ) بعمل آمد که خلاصه نتایج بدست آمده بشرح ذیل اعلام می گردد:
تعداد بیماران ارجاع شده: 4119 نفر
تعداد نمونه ها: 467 6 مورد
تعداد بیمارانیکه پس از انجام آزمایش های تشخیص سل( اسمیرمستقیم و کشت )، در نمونه های آنها باسیل های اسید فست ( غالبا" مبتلا به سل ) مشاهده گردید: 222 بیمار(5/4%) بوده اند.
مونث: 92 بیمار(41%)، مذکر: 130 بیمار(59%) شناسایی شدند.
بیماران شناسایی شده مبتلا به سل که بالای 60 سال سن داشته اند: 120 بیمار(54%)، و کمتر از 25 سال سن: 12 بیمار(5/4%) بوده اند.
بیماران شناسایی شده مبتلا به سل از طریق انجام آزمایش اسمیرمستقیم، در 4 فاز شدت بیماری گزارش گردیده که از میان آنها 42 بیمار(19%) در فاز نخست بیماری شناسایی شدند. اضافه می گردد که در فاز نخست شدت بیماری، تعداد باسیل های اسیدفست در لام های میکروسکپی اسمیرمستقیم این بیماران، کمتر از 9 باسیل می باشد.
از میان 4119 بیمار ارجاع شده مشکوک به سل، 605 بیمار نمونه خلط سه نوبته داشته اند که نتایج آزمایش اسمیرمستقیم 59 بیمار ( 9/8% )، مبتلا به سل تشخیص داده شده است.
همچنین نتایج هر دو آزمایش اسمیرمستقیم و کشت 73 بیمار با سه نمونه خلط، اسیدفست مثبت تشخیص داده شد که متأسفانه 33 بیمار(45%) از آنها در مراحل عفونت زایی شدید( فاز های 3 و 4 شدت بیماری) بوده اند.
از میان 165 بیمار شناسایی شده اسیدفست مثبت از طریق انجام فرآیند کشت بر روی محیط های لونشتاین جانسون ، 16 بیمار(7/9%) از گونه های مایکوباکتریوم آتیپیک شناسایی گردیده است.
ضمنا" بمنظور محاسبه میزان حساسیت آزمایش اسمیرمستقیم، مطالعه و بررسی های لازم از نتایج آزمایش های اسمیرمستقیم و کشت بعمل آمد که نتایج بدست آمده را در فرمول مربوط به حساسیت قرار داده تا بتوان به نتیجه مطلوب میزان حساسیت آزمایش اسمیرمستقیم دست پیدا کرد.
موضوع بسیار حائز اهمیت و قابل توجه اینکه، میزان حساسیت بدست آمده برای آزمایش اسمیر مستقیم( شناسایی بیماران اسیدفست مثبت با نتایج صحیح و واقعی ) ، 72% بوده است، ضمن اینکه این بیماران مبتلا به سل، ظرف مدت زمان 24 ساعت با کمترین هزینه های تشخیص آزمایشگاهی نسبت به سایر موارد تشخیص آزمایشگاهی قابل تشخیص و شناسایی بوده اند.
انواع مختلف نمونه های بیماران مشکوک به سل ریوی و خارج ریوی ارجاع شده که پس از انجام آزمایش های روتین(اسمیرمستقیم و کشت) در نمونه های آنها باسیل های اسیدفست مشاهده گردیده عبارتند از:
Sputum – Broncho Alveolar Lavage – Lung Biopsy – Gastric Lavage Pulmonary Specimens Acid Fast Positive:
Extra Pulmonary Specimens Acid Fast Positive: Menstrual Fluid – Urine – Breast Discharge – CSF - Pleural Fluid – Peritoneal Fluid – Synovial Biopsy – Ascitic Fluid – Neck Lymph Aspiration – Neck Lymph Biopsy.
عواقب نتایج آزمایش منفی کاذب یا False Negative در تشخیص بیماری سل
بیماری مسری و کشنده سل، خسارات جانی و مالی فراوانی به جامعه تحمیل می نماید. عوامل مختلفی باعث شیوع این بیماری بوده که یکی از عوامل برجسته و تأثیرگذار شیوع بیماری سل، تشخیص دیرهنگام این بیماری می باشد. مطالعات و بررسی های انجام شده( تجزیه و تحلیل نتایج آزمایش بیماران مبتلا به سل شناسایی شده در آزمایشگاه ظریفی ) و نیز سایر اسناد و مدارک موجود حاکی از آنست که متأسفانه بیش از نیمی از بیماران مبتلا به سل ریوی، دیرهنگام( مراحل بیشرفته بیماری ) تشخیص داده شده اند. هر بیمار مبتلا به سل ریوی قبل از تشخیص و درمان قادر به انتقال عفونت سلی به 10 الی 15 نفر از اطرافیان خود بوده و از این طریق منجر به تشدید شیوع بیماری می گردد، در چنین شرایطی تا زمانیکه عوامل تشخیص دیرهنگام بیماری سل شناسایی نشده و راهکارهای مناسب و موثرتر ی در جهت جلوگیری از بروز این عوامل اندیشیده نشود، همچنان تحمیل خسارات مالی و جانی به خانواده ها و جامعه ادامه خواهد داشت.
متأسفانه یکی از عوامل تأخیر در تشخیص بیماری سل، ارائه نتایج آزمایش غلط منفی کاذب( False Negative ) از جانب آزمایشگاههای مایکوباکتریولوژی می باشد. نتایج منفی کاذب غالبا" نه تنها منجر به انحراف از تشخیص صحیح بیماری توسط پزشکان معالج گشته، بلکه باعث تأخیر و پیشرفت بیماری نیز می گردد. صدور نتایج منفی کاذب از جانب آزمایشگاههای مایکوباکتریولوژی در خوشبینانه ترین حالت زمانی محتمل است که بیماری سل در فاز نخست( فاز اولیه ) بوده باشد، در چنین حالتی تعداد باسیل های اسیدفست در لام میکروسکپی، کمتر از 9 باسیل در 100 میدان میکروسکپی بوده و ارائه نتایج صحیح مثبت کمتر از 9 باسیل از عهده هرآزمایشگاهی بر نمی آید. در خصوص نتایج آزمایش منفی کاذب، اسناد و مدارک نتایج کنترل کیفی خارجی نشان می دهد که متأسفانه یا بهتر است بگوییم، بدبختانه بیش از 30% آزمایشگاههای مایکوباکتریولوژی، نتیجه یک مثبت باسیل اسیدفست در لام میکروسکپی اسمیرمستقیم را منفی گزارش کرده اند. لام دارای یک مثبت باسیل اسیدفست یعنی از نظر گزارش آزمایشگاهی، بیمار در فاز دوم شدت بیماری می باشد. نکته بسیار قابل توجه اینکه، نتایج آزمایشگاهی غلط منفی کاذب اکثرا" پنهان می مانند!.
نتیجه گیری:
نتایج غلط منفی کاذب آزمایشگاهها، عامل برجسته تأخیر در تشخیص بموقع و بدنبال آن تأخیر در تشخیص بیماری مسری سل، عامل شیوع بیماری و نیز عامل تبعات جانی و اقتصادی به جامعه می باشد.
گروه علمی آزمایشگاه ظریفی